Namaz Ne Zaman Farz Kılındı? Müslümanlar, Beş Vakit Olarak Farz Kılınmadan Önce Namazı Nasıl Kılıyorlardı?
Soru:
Namazın İsra Gecesi’nden önce farz kılınmıştı, sözü doğru mu? Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellem, şu anda kıldığımız gibi ve aynı rekât adetleri ile mi kılıyordu? Şu anda kıldığımız namaz kılınışı ve vakitleri ile ne zaman farz kılındı?
Cevap:
Hamd, Allah’a mahsustur.
Buhari (349) ve Muslim (162) Enes ibnu Malik’ten -Allah ondan razı olsun- meşhur İsra hadisini nakletmişlerdir. Gelen hadiste Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:
( فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَيَّ مَا أَوْحَى فَفَرَضَ عَلَيَّ خَمْسِينَ صَلَاةً فِي كُلِّ يَوْمٍ وَلَيْلَةٍ ، فَنَزَلْتُ إِلَى مُوسَى صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ : مَا فَرَضَ رَبُّكَ عَلَى أُمَّتِكَ ؟ قُلْتُ خَمْسِينَ صَلَاةً . قَالَ ارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَاسْأَلْهُ التَّخْفِيفَ ... قَالَ : فَلَمْ أَزَلْ أَرْجِعُ بَيْنَ رَبِّي تَبَارَكَ وَتَعَالَى وَبَيْنَ مُوسَى عَلَيْهِ السَّلَام حَتَّى قَالَ : يَا مُحَمَّدُ إِنَّهُنَّ خَمْسُ صَلَوَاتٍ كُلَّ يَوْمٍ وَلَيْلَةٍ ، لِكُلِّ صَلَاةٍ عَشْرٌ ، فَذَلِكَ خَمْسُونَ صَلَاةً ) .
“Allah Azze ve Celle bana vahyettiğini vahyetti. Her gün ve gecede elli vakit namazı farz kıldı. Musa’nın yanına indim. Bana: Rabbin ümmetine neyi farz kıldı? Diye sordu. Ben de: Elli vakit namazı, diye cevap verdim. Musa: Rabbine geri dön ve bunu hafifletmesini iste… Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu: Ben, Rabbim ile Musa aleyhisselam arasında gidip gelmeye devam ettim. En sonunda Rabbim şöyle buyurdu: "Ey Muhammed! Her gün ve gecede beş vakit namazı farz kıldım. Her namaz için on ecir vardır. Böylelikle bu elli vakit namaza eşittir."
Beş vakit namazın bu gecede farz kılındığı konusunda âlimler arasında icma vardır. Bunun için (143111) numaralı sorunun cevabına bakın.
[İbnu Receb “Fethul-Bârî” 2/104]
Hafız İbnu Kesir -Allah ona rahmet etsin- şöyle dedi:
“İsra Gecesi, hicretten bir buçuk yıl önce gerçekleşmiştir. Allah Azze ve Celle, Rasûlü sallallahu aleyhi ve selleme beş vakit namazı farz kıldı. Bundan sonra da peyderpey şartlerını, rükünlerini ve namazla alakalı meseleleri açıkladı.
[“İbnu Kesir Tefsiri” 7/164]
Sonra Cibril aleyhisselam indi ve Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve selleme namazın vakitlerini öğretti. Buhari (521) ve Muslim (611) İbnu Şihab’dan bildirdi. O şöyle dedi:
أَنَّ عُمَرَ بْنَ عَبْدِ الْعَزِيزِ أَخَّرَ الصَّلَاةَ يَوْمًا ، فَدَخَلَ عَلَيْهِ عُرْوَةُ بْنُ الزُّبَيْرِ فَأَخْبَرَهُ أَنَّ الْمُغِيرَةَ بْنَ شُعْبَةَ أَخَّرَ الصَّلَاةَ يَوْمًا وَهُوَ بِالْكُوفَةِ فَدَخَلَ عَلَيْهِ أَبُو مَسْعُودٍ الْأَنْصَارِيُّ فَقَالَ : مَا هَذَا يَا مُغِيرَةُ ؟ أَلَيْسَ قَدْ عَلِمْتَ أَنَّ جِبْرِيلَ نَزَلَ فَصَلَّى فَصَلَّى رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، ثُمَّ صَلَّى فَصَلَّى رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، ثُمَّ صَلَّى فَصَلَّى رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، ثُمَّ صَلَّى فَصَلَّى رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، ثُمَّ صَلَّى فَصَلَّى رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، ثُمَّ قَالَ : ( بِهَذَا أُمِرْت ) فَقَالَ عُمَرُ لِعُرْوَةَ : انْظُرْ مَا تُحَدِّثُ يَا عُرْوَةُ ؟ أَوَ إِنَّ جِبْرِيلَ عَلَيْهِ السَّلَام هُوَ أَقَامَ لِرَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَقْتَ الصَّلَاةِ ؟ فَقَالَ عُرْوَةُ : كَذَلِكَ كَانَ بَشِيرُ بْنُ أَبِي مَسْعُودٍ يُحَدِّثُ عَنْ أَبِيهِ .
“Ömer ibnu Abdulaziz bir gün namazı geciktirdi. O’nun yanına Urvetub-nuz-Zubeyr girdi ve Muğira ibnu Şube’nin Irak’ta iken bir gün namazı geciktirdiğini ve O’nun yanına Ebu Mesud el-Ensari’nin girip şöyle dediğini haber verdi: Bu namazı geciktirme de neyin nesi ey Muğira? Bilmez misin ki (namazın farz kılındığı gecenin sabahında) Cibril inip namaz kıldı, Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellem de namaz kıldı. Sonra Cibril namaz kıldı, Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellem de namaz kıldı. Sonra Cibril namaz kıldı, Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellem de namaz kıldı. Sonra Cibril namaz kıldı, Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellem de namaz kıldı. Sonra Cibril namaz kıldı, Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellem de namaz kıldı. Sonra Cibril dedi ki: İşte bunu sana bildirmekle emrolundum. Ömer, Urve’ye dedi ki: Ne konuştuğunu bil! Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve selleme namaz vakitlerini bildiren Cibril midir? Urve dedi ki: Beşir ibnu Ebu Mesud, babasından döyle bildirdi.”
Nesâî (526) Câbir ibnu Abdullah’tan -Allah ondan razı olsun- rivayetinde O şöyle dedi:
جَاءَ جِبْرِيلُ عَلَيْهِ السَّلَام إِلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ حِينَ زَالَتْ الشَّمْسُ فَقَالَ : قُمْ يَا مُحَمَّدُ فَصَلِّ الظُّهْرَ حِينَ مَالَتْ الشَّمْسُ . ثُمَّ مَكَثَ حَتَّى إِذَا كَانَ فَيْءُ الرَّجُلِ مِثْلَهُ جَاءَهُ لِلْعَصْرِ فَقَالَ : قُمْ يَا مُحَمَّدُ فَصَلِّ الْعَصْرَ . ثُمَّ مَكَثَ حَتَّى إِذَا غَابَتْ الشَّمْسُ جَاءَهُ فَقَالَ : قُمْ فَصَلِّ الْمَغْرِبَ . فَقَامَ فَصَلَّاهَا حِينَ غَابَتْ الشَّمْسُ سَوَاءً ، ثُمَّ مَكَثَ حَتَّى إِذَا ذَهَبَ الشَّفَقُ جَاءَهُ فَقَالَ : قُمْ فَصَلِّ الْعِشَاءَ . فَقَامَ فَصَلَّاهَا ... الحديث ، وفيه : فَقَالَ – يعني جبريل - : ( مَا بَيْنَ هَذَيْنِ وَقْتٌ كُلُّهُ ) .
“Güneş tam tepeden batıya doğru meylettiğinde Cibril aleyhisselam Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve selleme geldi ve şöyle dedi: "Kalk ey Muhammed! Güneş tam tepeden batıya meylettiğinde öğle namazını kıl!" Sonra bir müddet bekledi. Sonra bir adamın gölgesi mislince olunca ikindi namazı için Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellemin yanına geldi ve: "Kalk ey Muhammed! İkindi namazını kıl!" buyurdu. Sonra bir müddet bekledi. Güneş batınca Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve selleme geldi ve: "Kalk ve akşam namazını kıl!" buyurdu. Bunun üzerine Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellem kalktı ve güneş batınca akşam namazını kıldı. Sonra bir müddet bekledi. Şafak gittiğinde Cibril aleyhisselam Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellemin yanına geldi ve: "Kalk ve yatsı namazını kıl!" buyurdu. Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellem de yatsı namazını kıldı. Cibril aleyhisselam şöyle dedi: "Bu ikisi arasında hepsi vakittir."
[Bu hadisi, Albani -Allah ona rahmet etsin- “Sahîhun-Nesâi” adlı kitabında sahih olduğunu söylemiştir.]
Bunu Abdurrezzak “Musannef” adlı kitabında (1773), İbnu İshak Sireti’nde, “Fethul-Bari” (2/285) Bu, namazın farz kılındığı gecenin sabahında idi.
Kurtubi -Allah ona rahmet etsin- şöyle dedi:
“Cibril aleyhisselamın İsra Gecesi’nin sabahında öğlen vaktinde güneş tam tepeden batıya doğru meylettiği yani zeval vaktinde indiği ve Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve selleme namazı ve vakitlerini öğretti konusunda âlimler ihtilaf etmemiştir.” (Kurtubi’nin sözü burada bitti.)
Şeyhul-İslam İbnu Teymiyye -Allah ona rahmet etsin- şöyle dedi:
“Cibril aleyhisselamın namazların vakitlerini açıklaması İsra Gecesi’nin sabahında idi.”
[“Şerhul-Umde” 4/148]
Beş vakit namaz, önce iki rekat olarak farz kılındı. Hicretten sonra yolculuklarda (seferde) bu hal üzere devam etti. Mukim iken ise üzerine iki rekat daha eklendi. Ancak akşam namazı olduğu gibi bırakıldı.
Buhari (3935) ve Muslim (685) Aişe’den -Allah ondan razı olsun- rivayet ettiler. O şöyle dedi:
( فُرِضَتْ الصَّلَاةُ رَكْعَتَيْنِ ، ثُمَّ هَاجَرَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَفُرِضَتْ أَرْبَعًا ، وَتُرِكَتْ صَلَاةُ السَّفَرِ عَلَى الْأُولَى )
“Namaz ilk defa ikişer rekat olarak farz kılındı. Sonra Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellem hicret etti. Bundan sonra namaz dört rekat olarak farz kılındı. Seferde kılınan namaz ise iki rekat olarak bırakıldı.”
Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellem ve ashabı, beş vakit namaz farz kılınmadan önce namaz kılıyorlardı. “Mevsû’atul-Fıkhiyye” adlı kitapta (27/52-53) şöyle denilmiştir:
“Namazın farz kılınışı, İslam’ın başlarında Mekke’de idi. Peygamberliğin başında inen Mekkî ayetleri buna teşvik etmiştir. Beş vakit namaz ise, İsra ve Mirac Gecesi’nde farz kılındı.”
(143111) numaralı sorunun cevabına bakın.
Hafız İbnu Hacer -Allah ona rahmet etsin- “Fethul-Bari”de şöyle dedi:
“Bir gurup alim, İsra Gecesi’nden önce farz kılınmış bir namazın olmadığını ve sınırlama olmaksızın emrin gece namazı hakkında olduğunu söylemişlerdir. El-Harbi, sabah iki rekat ve akşam iki rekat olmak üzere farz olduğunu söylemiştir. İmam Şafiî, bazı ilim ehlinden gece namazının farz olduğunu daha sonra Allah Azze ve Celle’nin «Kurân’dan kolayınıza geleni okuyun» âyetinin bunu neshettiğini zikretmiştir. Farz, gecenin bazısında kalkmak olarak kalmıştır. Sonra bu, beş vakit namaz ile neshedilmiştir.” (İbnu Hacer’in sözü burada bitti.)
İbnu Hacer -Allah ona rahmet etsin- yine şöyle dedi:
“Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellem İsra Gecesi’nden önce namaz kılıyordu. Ashabı da namaz kılıyordu. Ancak, beş vakit namazdan önce bir şeyin farz kılınıp kılınmadığı konusunda ihtilaf edildi. Denildi ki: İlk önce, güneş doğmadan önce ve güneş batmadan önce farz idi. Bunun delili ise Allah Azze ve Celle’nin şu kavlidir:
﴿وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّك قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِهَا﴾
«Güneşin doğuşundan ve batışından önce Rabbını hamd ile tesbih et.» (Tâhâ: 20/130)
Ve buna benzer ayeti kerimelerdir.” (Hafız İbnu Hacer’in sözü burada bitti.)
Bu meselede “Tefsîru İbni Atiyye” (1/204) İbnu Âşûr’un “et-Tahrîr vet-Tenvîr” (24/75) adlı kitabına da bakabilirsiniz.
Allah en iyi bilendir.
